Na tym etapie jest to praktycznie
zaczątek słownika, dlatego zapraszamy
wszystkich inwentaryzatorów do rozbudowywania słownika dla dobra
muzealników. Chcielibyśmy zaangażować do tego działania członków naszego
stowarzyszenia oraz naszych sympatyków, którzy tworzyliby zespół redakcyjny, odpowiedzialny za rozwój
słownika. Wikia udostępnia bardzo wygodne narzędzie do tworzenia
i edycji słowników i encyklopedii, które moglibyśmy w tym celu wykorzystywać
(testowaliśmy je, uwierzcie nam: jest super proste w obsłudze).
Osoby
chętne do zespołu redakcyjnego słownika prosimy o kontakt na adres: stowarzyszeniepsim[at]gmail.com
Propozycje
nowych haseł i modyfikacje już istniejących przesyłajcie również na powyższy
adres.
Niech to będzie nasz wspólny projekt!
--------------------------------------------------------------------------------------------------
SŁOWNIK POJĘĆ Z ZAKRESU EWIDENCJONOWANIA
ZBIORÓW
B
Badania
archeologiczne – działania mające na celu
odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku
archeologicznego (art. 3 pkt 11 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami).
D
Dane ewidencyjne – zestaw danych,
opisujących zbiory muzealne, obowiązkowo określonych w Rozporządzeniu Ministra
Kultury z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu, form i sposobu
ewidencjonowania zabytków w muzeach oraz uzupełniających, określonych
zarządzeniami wewnętrznymi Dyrektora muzeum.
Depozyty –
obiekty zdeponowane przez ich właścicieli w Muzeum na podstawie stosownych umów
i wpisane do księgi depozytów i ze sporządzonymi kartami ewidencyjnymi. Obiekty
przyjęte długoterminowo do muzeum (depozytariusza) na podstawie umowy
depozytowej określającej warunki użyczenia w depozyt, czas, na jaki depozyt
jest przyjmowany z dokładnym opisem obiektu wraz z wyceną. Akt przyjęcia
depozytu dokumentuje protokół zdawczo-odbiorczy.
Dokumentacja badań archeologicznych – pisana, cyfrowa i graficzna dokumentacja powstała w
trakcie opisu, analizy, porządkowania dokumentacji badań i pozyskanych zabytków
archeologicznych oraz przygotowywania sprawozdań dotyczących stanowiska,
jednostek stratygraficznych, zespołów znalezisk, zabytków lub próbek.
Dokumentacja ewidencyjna – dokumentacja umożliwiająca identyfikację każdego
znajdującego się w muzeum obiektu. Na dokumentację ewidencyjną składają się:
karty ewidencyjne obiektów, inwentarze muzealiów, księgi depozytów,
dokumentacja badań archeologicznych i innych badań terenowych, pozwalające
zidentyfikować jednostkowo każdy obiekt, znajdujący się w zbiorach muzeum.
Dyrektor muzeum może również wprowadzić, w zależności od potrzeb, inne,
dodatkowe rodzaje ewidencji.
E
Element obiektu złożonego – jeden z elementów składających się na obiekt złożony
(np. dzbanek z pokrywką, butelka z korkiem). Elementy obiektu złożonego często
oznaczane są literowo: a, b, c, itd. Poszczególne elementy obiektu złożonego
nie są liczone w statystykach, nie są sztukami inwentarzowymi, nie zwiększają
liczby pozycji inwentarzowych. Jest to forma ewidencjonowania wynikająca z
tradycji muzealnej, ułatwiająca zarządzanie obiektami, nie wymagana
rozporządzeniem ewidencyjnym.
Element zespołu –
jeden element z grupy elementów tworzących zespół (np. jeden rysunek lub
grafika z teki, krzesło z kompletu mebli, łyżka z kompletu sztućców).
Poszczególne elementy zespołu są liczone w statystykach jako sztuki
inwentarzowe, ale nie zwiększają liczby pozycji inwentarzowych. Sposób ewidencjonowania
zespołów jest opisany w rozporządzeniu ewidencyjnym.
Ewidencjonowanie –
podstawowe czynności muzealne, polegające na wpisie dokonanym odpowiednio w
obowiązkowej dokumentacji ewidencyjnej: karcie ewidencyjnej, inwentarzu
muzealiów prowadzonym w formie ksiąg inwentarzowych, księdze depozytów,
rejestrze zbiorów pomocniczych, pozwalającym zidentyfikować każdy ze
znajdujących się w muzeum obiektów.
I
Inwentarz muzealny –
spis wszystkich muzealiów prowadzony w formie ksiąg inwentarzowych.
Inwentarz jednostek stratygraficznych – spis wszystkich wyróżnionych jednostek
stratygraficznych zawierający szczegółowe opisy dotyczące ich lokalizacji,
wymiarów i relacji stratygraficznych.
J
Jednostka stratygraficzna – jednostka stratyfikacji, zwykle: konstrukcja, wkop lub
warstwa rejestrowana osobno podczas archeologicznych badań terenowych, będąca
źródłem archeologicznym i zawierające takie źródła (ruchome zabytki
archeologiczne).
K
Karta ewidencyjna –
karta w formie papierowej lub elektronicznej zakładana obowiązkowo dla każdego
obiektu będącego muzealium lub depozytem, zawierająca dane zgodne z
rozporządzeniem Ministra Kultury z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu,
form i sposobu ewidencjonowania zabytków w muzeach.
Kolekcja –
obiekty muzealne będące w posiadaniu muzeum, magazynowane i przechowywane przez
nie dla celów ekspozycyjnych, badawczych oraz dla zachowania ich dla przyszłych
pokoleń. Dokumentacja i zabytki archeologiczne zgromadzone w wyniku
pojedynczych badań archeologicznych są częścią składową kolekcji. Kolekcja
muzealna stanowi część ogółu zbiorów znajdujących się pod opieką muzeum
Komisja Nabytków –
ciało doradcze Dyrektora muzeum w zakresie podejmowania decyzji o przyjęciu
obiektów do zbiorów muzeum, rekomendujące oferty obiektów do zbiorów, gdy są
spełniona kryteria określone w Polityce gromadzenia zbiorów.
Konserwacja –
procedury i procesy badania, oczyszczenia i stabilizacji zabytków
archeologicznych w kontrolowanych warunkach.
Księga inwentarzowa –
księga prowadzona w muzeum zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Kultury z dnia 30
sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu, form i sposobu ewidencjonowania zabytków w
muzeach, stanowiąca zapis inwentarza muzealnego. Księga inwentarzowa może być
prowadzona w formie elektronicznej, pod warunkiem tworzenia z niej wydruków,
oraz tradycyjnej, pisanej ręcznie.
M
Muzealia –
rzeczy ruchome i nieruchomości stanowiące własność Muzeum i wpisane do
odpowiedniej księgi inwentarzowej. Muzealia stanowią dobro narodowe (art. 21. ust. 1 ustawy o muzeach).
N
Numer inwentarzowy (ewidencyjny, identyfikacyjny) – unikatowy numer przypisany każdemu obiektowi
muzealnemu wpisanemu do ewidencji, umożliwiający jego jednostkową
identyfikację. W muzeach, w przypadku obiektów wpisanych do ksiąg
inwentarzowych, numer taki nazywamy zgodnie z rozporządzeniem – inwentarzowym.
W przypadku innej ewidencji, można mówić odpowiednio – o numerach depozytowych,
ewidencyjnych lub ogólnie – identyfikacyjnych, choć tradycyjnie w muzeach,
identyfikator obiektu nazywa się najczęściej właśnie „numerem inwentarzowym”,
nawet gdy chodzi np. o tzw. księgę zbiorów pomocniczych lub inny rejestr.
O
Obiekt poza ewidencją –
obiekt znajdujący się w muzeum, niewpisany do inwentarza muzealnego ani księgi
depozytów ani innego rejestru, a kwalifikujący się do ujęcia w dokumentacji
ewidencyjnej.
Obiekt pojedynczy –
jeden obiekt, będący składnikiem zbiorów muzeum. Jest ewidencjonowany przez
wpis do odpowiedniego rejestru. W księgach inwentarzowych i depozytowych jest
to jednocześnie jedna pozycja, liczona jako jedna sztuka.
Obiekt złożony –
obiekt składający się z dwóch i więcej części/elementów stanowiących wspólnie
jeden obiekt (np. dzbanek z pokrywką, filiżanka ze spodkiem, butelka z
korkiem). Składowe części jednego przedmiotu otrzymują wspólny numer
ewidencyjny, łamany oznaczeniem literowym, określającym poszczególne elementy
składnika zbiorów muzealnych. Jest to jedna pozycja inwentarzowa, liczona jako
jedna sztuka. Poszczególne elementy obiektu złożonego nie są liczone w
statystykach (w odróżnieniu od zespołów), nie są osobnymi sztukami, zatem nie
zwiększają liczby pozycji inwentarzowych.
Objęcie w posiadanie –
moment fizycznego pozyskania do zbiorów obiektów nabytych w formie darowizny,
zakupu lub depozytu. Fakt objęcia w posiadanie (przejęcia) potwierdza się
protokołem zdawczo-odbiorczym.
Ochrona zabytków –
działania podejmowane przez organy administracji publicznej, o których mowa w
art. 4 ustawy o ochronie zabytków:
1) zapewnienie warunków prawnych,
organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz
ich zagospodarowanie i utrzymanie;
2) zapobieganie zagrożeniom
mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;
3) udaremnianie niszczenia i
niewłaściwego korzystania z zabytków;
4) przeciwdziałanie kradzieży,
zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę;
5) kontrolę stanu zachowania i
przeznaczenia zabytków;
6) uwzględnianie zadań ochronnych
w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu
środowiska.
Opieka nad zabytkiem –
opieka sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza zabytku polegająca, w
szczególności, na zapewnieniu warunków, o których mowa w art. 5 ustawy o
ochronie zabytków.
1)
naukowego badania i dokumentowania zabytku;
2)
prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy
zabytku;
3)
zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym
stanie;
4)
korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
5)
popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla
historii i kultury.
Opracowanie
ewidencyjne zbiorów – podstawowe
dokumentacyjne czynności muzealne, polegające na określeniu danych
identyfikacyjnych obiektu zgodnie z ustalonym zakresem.
P
Polityka gromadzenia zbiorów – dokument określający ogólne kierunki gromadzenia, specjalizację,
metody doboru obiektów do zbiorów muzeum. Polityka ma na celu zapewnienie
nabywania obiektów zgodnie z profilem, zadaniami, wymaganiami muzeum. Wskazuje
kolekcje gromadzone i rozwijane przez muzeum.
Pozwolenie na prowadzenie badań archeologicznych – decyzja administracyjna, zgodnie z art. 36 ust. 1 pkt
5 u.o.z.o.z. prowadzenie badań archeologicznych wymaga uzyskania pozwolenia
wojewódzkiego konserwatora zabytków. Obowiązek ten obejmuje nie tylko
prowadzenie badań przy zabytkach archeologicznych wpisanych do rejestru
zabytków, lecz przy wszystkich obiektach spełniających definicję zabytku
archeologicznego z art. 3 pkt 4 u.o.z.o.z. Tryb i sposób wydawania pozwolenia
na prowadzenie badań archeologicznych reguluje Rozporządzenie Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego z dnia 02 sierpnia 2018 r. w sprawie prowadzenia prac
konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku
wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót
budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do
rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków - w § 9 wskazano wymagane elementy wniosku o
wydanie pozwolenia na prowadzenie badań archeologicznych, zaś w § 18 określono
obligatoryjne oraz fakultatywne składniki pozwolenia na prowadzenie tych badań.
Pozycja inwentarzowa –
obiekt wpisany do inwentarza pod określonym numerem (jeden wpis w księdze
inwentarzowej muzeum). Na jedną pozycję inwentarzową, może składać się jeden
obiekt lub wiele obiektów (sztuk) – jest to wówczas zespół obiektów lub kilka
elementów stanowiących całość będących jednym obiektem (sztuką) – jest to
obiekt złożony.
Prawo własności –
forma prawna korzystania z rzeczy, w której ramach osoba uprawniona korzysta z
największego zakresu uprawnień względem rzeczy, jakim w zależności od systemu
prawa w danym państwie może się posługiwać podmiot prawny. W polskim systemie
prawnym zakres pojęcia określa artykuł 140 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:
„W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego
właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może
pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może
rozporządzać rzeczą”.
Promesa – dokument
potwierdzający gotowość muzeum lub innej jednostki organizacyjnej do przyjęcia
zabytków archeologicznych odkrytych w trakcie prowadzenia badań
archeologicznych.
Przedmiot –
obiekt niezakwalifikowany jako muzealium, ewidencjonowany na zasadach ogólnych
(np. w rejestrze zbiorów pomocniczych).
Przeniesienie prawa własności – procedura, w wyniku której następuje przeniesienie
własności dokumentacji i zabytków archeologicznych na rzecz nowego właściciela.
W Polsce, w myśl art. 35 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,
zabytki archeologiczne są własnością Skarbu Państwa. Wojewódzki konserwator
zabytków może, w drodze decyzji, przekazać je w depozyt muzeum lub innej
jednostce organizacyjnej. Następnie na wniosek dyrektora muzeum lub innej
jednostki organizacyjnej może przekazać je na własność, również w drodze
decyzji administracyjnej.
Przypadkowe odkrycie lub znalezienie zabytku
archeologicznego – zgodnie z
zapisami art. 33. 1. u.o.z.o.z. kto przypadkowo znalazł przedmiot, co do
którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem archeologicznym, jest
obowiązany, przy użyciu dostępnych środków, zabezpieczyć ten przedmiot i
oznakować miejsce jego znalezienia oraz niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu
tego przedmiotu właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a jeśli nie
jest to możliwe, właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
S
Skarb Państwa – instytucja reprezentująca państwo jako właściciela
majątku państwowego w stosunkach cywilno-prawnych. Zabytki archeologiczne są
własnością Skarbu Państwa, którego interesy zabezpiecza i reprezentuje w tym
zakresie Wojewódzki Konserwator Zabytków.
System do ewidencji i zarządzania zbiorami – aplikacja służąca do elektronicznego prowadzenia dokumentacji
muzealiów oraz zarządzania nimi. Powinien bazować na ustandaryzowanym,
kontrolowanym słownictwie służącym do opisu obiektów oraz do celów
administracyjnych.
W
Wojewódzki Konserwator Zabytków – kierujący wojewódzkim urzędem ochrony zabytków, wykonuje
zadania z zakresu ochrony dóbr kultury wynikających z obowiązujących przepisów
ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Do zadań wojewódzkiego
konserwatora zabytków należy w szczególności: realizacja zadań wynikających z
krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, prowadzenie
rejestru i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz gromadzenie dokumentacji w tym
zakresie, przygotowanie projektów decyzji o wpisie do rejestru zabytków,
wydawanie zgodnie z właściwością, decyzji, postanowień i zaświadczeń w sprawach
określonych w ustawie oraz w przepisach odrębnych, sprawowanie nadzoru nad
prawidłowością prowadzonych badań konserwatorskich, architektonicznych, prac
konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych i innych działań przy zabytkach
oraz badań archeologicznych, opiniowanie studiów uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gmin oraz projektów nowych inwestycji w
strefach ochrony konserwatorskiej, opiniowanie i uzgadnianie miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego, organizowanie i prowadzenie kontroli w
zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, opracowywanie wojewódzkich
planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych
oraz koordynacja działań przy realizacji tych planów, upowszechnianie wiedzy o
zabytkach.
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków – organ administracji rządowej zespolonej, wykonuje
zadania wynikające z ustawy z dnia 23 lipca 2003 o ochronie zabytków i opiece
nad zabytkami (Dz. U. z 2017 poz. 2187 ze zm.) oraz pozostałych przepisów
związanych z ochroną zabytków, jak również zadania zlecone przez Generalnego
Konserwatora Zabytków.
Z
Zabytek –
nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem
człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej
epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu
na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową (art. 3 pkt 1 ustawy
o ochronie zabytków).
Zabytek archeologiczny –
zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością
egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących
się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem
(art. 3 pkt 4 ustawy o ochronie zabytków).
Zabytki archeologiczne wydzielone (zabytki
specjalne) – ruchome zabytki archeologiczne całe oraz z niewielkimi
ubytkami, a także te części i fragmenty obiektów, na podstawie których możliwa
jest ilościowa identyfikacja pierwotnie całych przedmiotów. Zabytki wydzielone
są cenniejsze, bo rzadsze, o wysokiej wartości materialnej i nadające się do
eksponowania, stanowiły ułamek odkrywanych zasobów.
Zabytki archeologiczne masowe (materiał masowy) – ruchome zabytki archeologiczne występujące we
fragmentach nie pozwalających na zrekonstruowanie formy jak np. skorupy naczyń
glinianych, a także te kategorie zabytków, których jednoznaczna ilościowa
identyfikacja nie jest możliwa oraz nie posiadające śladów obróbki ludzkiej.
Zabytki masowe to często bardzo liczne i drobne fragmenty ceramiki, a także
polepa, żużel, kości zwierzęce itp. Nie mają one walorów estetycznych czy
wystawienniczych – są raczej nośnikiem wartości naukowych.
Zbiory – całość
muzealiów, zabytków, przedmiotów oraz depozytów będących w posiadaniu Muzeum
posiadających wartość artystyczną, historyczną lub naukową (zabytki, muzealia,
depozyty, zbiory pomocnicze).
Zespół – to grupa
elementów zespołu stanowiących integralną całość (np. teka, komplet mebli,
sztućców), zapisanych pod jedną pozycją inwentarzową, ale liczoną jako wiele
sztuk inwentarzowych. Wszystkie elementy zespołu otrzymują wspólny numer
ewidencyjny, łamany przez liczbę określającą ilość jego elementów. Wpis
następuje pod jedną pozycją inwentarzową, ale każdy element zespołu liczony
jest jako jedna sztuka. Sposób ewidencjonowania zespołów reguluje
rozporządzenie ewidencyjne
Zespół źródeł archeologicznych – zbiór źródeł archeologicznych (znalezisk) pozyskanych
w trakcie jednych badań archeologicznych w jego ostatecznej formie, tj.
przeznaczonego do zachowania długoterminowego dla przyszłych pokoleń.
Ź
Źródła archeologiczne –
artefakty, ekofakty, pozostałości środowiska naturalnego, odpady produkcyjne
pozyskane w wyniku badań archeologicznych.
Bardzo konkretnie napisane. Super artykuł.
OdpowiedzUsuńBardzo interesujące. Pozdrawiam serdecznie.
OdpowiedzUsuń