"Pytanie-odpowiedź" - czyli pytania naszych czytelników

Drodzy Inwentaryzatorzy,

publikujemy zapytanie dotyczące ewidencjonowania zbiorów archeologicznych. Wersję PDF tego tekstu znajdziecie w zakładce "Pytanie - odpowiedź".

 EWIDENCJA ZBIORÓW ARCHEOLOGICZNYCH

Jak należy ewidencjonować znaleziska archeologiczne z pól bitewnych, z mogił żołnierskich, z rozbitych samolotów? Czy traktować je jako zespoły, czy jako obiekty pojedyncze? Jak postąpić z obiektami masowymi?

Kwestie ewidencji zabytków archeologicznych w muzeach regulują te same przepisy, które dotyczą pozostałych rodzajów zbiorów muzealnych. Ustawodawca zrównał obowiązek ewidencyjny muzeów wobec różnych kategorii zbiorów i traktuje jednolicie zarówno dzieła sztuki, zabytki techniki czy ruchome zabytki archeologiczne. Dodatkowo kwestie zabytków archeologicznych – ich pozyskiwania i ochrony karnoprawnej reguluje ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Najważniejsze przepisy dotyczące ruchomych zabytków archeologicznych to:

• Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
• Rozporządzenie MKiDN z dnia 2 sierpnia 2018 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków.
• Rozporządzenie MKiDN z dnia 28 sierpnia 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków.
• Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach.
• Rozporządzenie MK z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu, form i sposobu ewidencjonowania zabytków w muzeach.

Każdy zabytek w muzeum musi być identyfikowalny jednostkowo i posiadać swój unikalny numer inwentarzowy. Zabytki możemy kwalifikować jako: obiekty pojedyncze, obiekty złożone, bądź zespoły złożone z elementów zespołu. W myśl rozporządzenia MK z 30 sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu, form i sposobu ewidencjonowania zabytków w muzeach zespoły winny stanowić integralną całość. Tworzymy wtedy numer na zasadzie np. MWP/1/1-20 dla zespołu, gdzie indywidualny numer obiektu będzie konstruowany w następujący sposób: MWP/1/1. Będzie to oznaczało, że w zespole znajduje się 20 obiektów (zabytków archeologicznych). Dookreślenie, sposobu rozumienia ewidencyjnych zespołów pozostaje w gestii danego muzeum np. opisanego w instrukcji ewidencjonowania zbiorów. Jeśli ruchome zabytki archeologiczne pozyskane z danego obiektu nieruchomego na stanowisku archeologicznym – np. grobu, zostaną potraktowane konsekwentnie jako zespół obiektów, to winno się ewidencjonować te znaleziska jako zespół. Wskazaniem może być również inwentarz polowy zabytków archeologicznych wydzielonych i/lub masowych, który na etapie badań archeologicznych kategoryzuje znaleziska – czy w inwentarzu polowym każdy zabytek został zarejestrowany oddzielnie czy może jako zespół?

Z drugiej zaś strony, jeżeli uznamy obiekty z jednej mogiły za obiekty pojedyncze (nie wchodzące w skład zespołu) to przy poprawnym wypełnieniu pól w księdze inwentarzowej oraz na karcie ewidencyjnej (miejsce pochodzenia), informacja o tym, że pochodzą one z jednego miejsca powinna być czytelna i łatwa do wyszukania – łączy je przecież ta sama lokalizacja w obrębie stanowiska archeologicznego – zapewne nr obiektu (grobu), warstwa, głębokość. Proszę wziąć pod uwagę, iż numer inwentarzowy nie służy kodowaniu informacji merytorycznych, a jest łącznikiem pomiędzy zabytkiem, a informacją o nim, dokumentacją ewidencyjną. Wraz z dużym stopniem złożoności materiału archeologicznego pochodzącego z mogił wojennych to z ewidencyjnego punktu widzenia sprawdzi się opcja zarejestrowania każdego z zabytków pod odrębnym numerem ewidencyjnym i powiązanie tych zabytków informacją (np. nr grobu) na poziomie dokumentacji ewidencyjnej. W ten sposób traktowane są ewidencyjnie zabytki pochodzące z grobów z cmentarzysk pradziejowych, średniowiecznych i nowożytnych np. w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Głogowie - groby nigdy nie są tutaj zespołami.

Analizując pytanie dotyczące znalezionych fragmentów samolotu można doszukać się analogii z zabytkami archeologicznymi masowymi (tzw. materiał masowy). W przeciwieństwie do zabytków archeologicznych wydzielonych, które otrzymują indywidualny numer inwentarzowy, zabytki masowe np. fragmenty ceramiki pochodzące z jednego obiektu nieruchomego lub warstwy zapisywane są pod jednym numerem inwentarzowym. Oznacza to, że przykładowo 10 fragmentów naczyń glinianych pozyskanych w drodze badań archeologicznych na stanowisku z obiektu (nieruchomego) nr 1 otrzymują „wspólny” numer inwentarzowy np. MWP/1. Tutaj również wskazaniem może być inwentarz polowy zabytków archeologicznych wydzielonych i/lub masowych, który na etapie badań archeologicznych kategoryzuje znaleziska. Warto podkreślić, iż materiał masowy powinien być rozdzielony surowcowo. Jeśli jest to możliwe, to dążymy do możliwie jak największej identyfikacji i wydzielenia zabytków wydzielonych z materiału masowego już na poziomie tworzenia inwentarza.

Pomocna w kwestiach ewidencjonowania zabytków archeologicznych lub za takie uważanych może być wybrana literatura omawiająca kwestie „umuzealniania” zabytków archeologicznych i ich przechowywania:

• Jaskanis A., Specyfika zbiorów archeologicznych w procesie zarządzania kolekcją muzealną, [w:] Szkolenia Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów: ABC zarządzania kolekcją muzealną.
• NIK, Informacja o wynikach kontroli Ochrona zabytków archeologicznych odkrytych w związku z realizacją inwestycji budowlanych, 2018 (LKI.430.003.2018 Nr ewid. 19/2017/P/17/074/LKI).
• List dr hab. prof. IH PAN Magdaleny Gawin Podsekretarza Stanu MKiDN do dyrektorów muzeów z 28.01.2019 r.
• Trzciński M., Wykład prawa dla archeologów, Warszawa, 2009.
•  Kodeks etyki ICOM dla muzeów.
• Górski J., Muzeum Archeologiczne w Krakowie wobec napływu masowych zabytków. W: S. Czopek, J. Górski (red.), Między nauką a popularyzacją. Muzea i parki archeologiczne, Kraków 2016, s. 103-114.
• Kurgan-Przybylska M., Kontekst prawny pozyskiwania zbiorów archeologicznych przez muzeum. W: S. Czopek, J. Górski (red.), Między nauką a popularyzacją. Muzea i parki archeologiczne. Kraków 2016, s. 73-102.
• Zdeb K. (red.), Znaleziska archeologiczne: problemy konserwacji, inwentaryzacji i przechowywania, Warszawa – Zielona Góra – Głogów – Legionowo 2018. · Bernaciak K., Morbum evitare quam curare facilius est – materiały do pakowania zabytków archeologicznych: kryteria wyboru, testowanie, zastosowanie w praktyce, [w:] Znaleziska archeologiczne: problemy konserwacji, inwentaryzacji i przechowywania (red.) Zdeb K., Zielona Góra, 2018.